SPRAWDŹ
zanim udostępnisz

W mediach społecznościowych spotkasz się zarówno z faktami, jak i opiniami. Pośród nich niestety znajdują się treści dezinformacyjne. Mogą one wprowadzić w błąd i wpływać na nasze zachowanie czy postrzeganie konkretnych spraw. Dzielenie się informacjami bez sprawdzenia ich wiarygodności może być szkodliwe.

Sprawdź! Udostępnianie krok po kroku

Udostępnianie treści jest OK! Ale tylko jeśli mamy przekonanie, że są one prawdziwe i nie mają na celu wprowadzać w błąd ani manipulować faktami.

Fałszywe treści, które widzimy w sieci, dotyczą różnych tematów i mogą wpływać na nasze codzienne życie czy stosunek do innych. Dobitnie pokazała to dezinformacja dotycząca wojny w Ukrainie. Właśnie dlatego krok po kroku pokazujemy, jak zweryfikować prawdziwość treści, żeby bezpiecznie udostępnić ją dalej.

null

Zakładka do eksploracji!

S

Sensacyjność

Sprawdź, czy emocje, które budzi dany komunikat, są uzasadnione.

Każdy komunikat, który budzi duże emocje powinien być dokładnie weryfikowany. Dezinformacja często bazuje na intensywnych emocjach – wtedy działa najlepiej. Uważaj! Ktoś może chcieć przyciągnąć Twoją uwagę sensacyjnym nagłówkiem, aby wprowadzić Cię w błąd.

P

Prowokowanie

Sprawdź, czy celem danego komunikatu nie jest wyłącznie wywołanie sporu.

Wywołanie kontrowersji, sporów lub podważenie zaufania do rzetelnych źródeł informacji może powodować większą podatność na dezinformację lub ograniczone zaufanie do wiarygodnych źródeł informacji. Te działania mogą być używane jako elementy szerszej strategii dezinformacyjnej, która ma na celu manipulację opinią publiczną.

R

Racjonalność

Sprawdź, czy to, co czytasz, jest logiczne.

Czy widząc treść postu masz wrażenie, że nie zgadza się ciąg przyczynowo-skutkowy? A może autor pozwolił emocjom wziąć górę? Oceń, czy komunikat brzmi racjonalnie. Przeanalizuj logikę wypowiedzi, a także język – może znajdziesz jakieś niepokojące cechy – oddziel fakty od opinii.

A

Autor

Sprawdź, kim jest autor wpisu.

Sprawdź, kto jest autorem przeczytanego wpisu, artykułu lub innego rodzaju wypowiedzi. Jeśli nie znasz tej osoby, poszukaj więcej informacji na jej temat. Może się okazać, że nie istnieje lub że wcale nie jest autorytetem, za jaki się podaje. Artykuł bez imienia i nazwiska autora tym bardziej powinien wzbudzić twoje wątpliwości.

W

Wadliwy kontekst

Sprawdź, czy kontekst został wiarygodnie przedstawiony.

Niepełny lub nieprawdopodobny kontekst podanej informacji powinien zapalić w twojej głowie czerwoną lampkę. Wybiórcze cytowanie, kadrowanie grafik, wypaczanie statystyk czy fałszywe analogie to tylko niektóre z technik, które na co dzień wykorzystują dezinformatorzy.

D

Dyskredytacja

Sprawdź, czy artykuł nie ma na celu dyskredytacji jednostek bądź grup.

Treści, które mają na celu wzmacnianie podziałów społecznych lub dyskredytację jednostki lub grupy osób zawsze powinny być dokładniej weryfikowane. Mogą one wykorzystywać zmanipulowane lub zwyczajnie fałszywe treści, aby osiągać zamierzone cele.

Ź

Źródła

Sprawdź wiarygodność źródła!

Autor wypowiedzi popiera swoje argumenty jakimiś badaniami lub danymi? Sprawdź je! Może się okazać, że nie istnieją lub że autor niepoprawnie je zacytował i zmanipulował dane.

Wskazówka

Wiele platform umożliwia teraz oznaczanie fałszywych lub wprowadzających w błąd treści. Jeśli podejrzewasz, że post w mediach społecznościowych to fałszywa wiadomość, zgłoś to.

Pobierz listę kontrolną

Definicje

Dezinformacja

działanie komunikacyjne, którego istotą jest przedstawienie fałszywego lub zafałszowanego obrazu rzeczywistości za pomocą różnych narzędzi i technik.

Dezinformacja nieintencjonalna
(ang. misinformation)

powielanie nieprawdziwych i niezweryfikowanych informacji przez użytkowników, którzy bezkrytycznie przyjmują zmanipulowane treści. Tego typu materiały są udostępniane bez świadomości wywarcia szkodliwego wpływu.

Treści złośliwe
(ang. malinformation)

szczególny przypadek treści prawdziwych, jednak udostępnianych z negatywnym, złośliwym wydźwiękiem. Mogą to być informacje prywatne lub intymne, które nie powinny być upublicznione bez zgody osoby lub instytucji, której dotyczą. Przykładem takich treści są informacje dotyczące chorób, problemów osobistych lub prywatnych wiadomości osób publicznych.

Treści szkodliwe

przekazy medialne, które wywołują negatywne reakcje emocjonalne u odbiorcy i/lub prowokują niebezpieczne zachowania. Mogą one wywoływać długotrwałe negatywne konsekwencje emocjonalne oraz poznawcze, wypaczając obraz rzeczywistości. Do tego rodzaju przekazów zaliczamy przede wszystkim:

  • treści obrazujące przemoc, obrażenia fizyczne bądź śmierć,
  • treści dyskryminacyjne, promujące wrogość, nienawiść,
  • treści podżegające do działań przeciwko własnemu państwu, np. agresji wobec mienia publicznego lub osób fizycznych np. żołnierzy, policji itp.

Przykłady
dezinformacji

null

Lepsze traktowanie Ukraińców kosztem Polaków

Duża część treści dezinformacyjnych związanych z Ukrainą koncentruje się np. na tym, że ukraińscy uchodźcy mieliby być traktowani przez polski rząd lepiej niż polscy obywatele oraz wpływie wsparcia humanitarnego dla Ukrainy na gospodarkę.

W pewnym momencie główne narracje skupiały się na różnych przywilejach, które rzekomo otrzymywali uchodźcy. Dotyczyły one spraw ważnych w życiu codziennym – oczekiwania na wizytę u lekarza czy miejsce dla dziecka w placówce edukacyjnej, co tym bardziej mogło budować wrogie nastawienie społeczności internetowej do Ukraińców.

W tego typu narracjach komentujący często posługują się emocjonalnymi argumentami i anegdotami.

null

Szkodliwość szczepień przeciwko COVID-19

Tematem, który regularnie wiąże się z powstawaniem treści o charakterze dezinformacyjnych, jest pandemia COVID-19, przede wszystkim szczepienia przeciwko wirusowi SARS-CoV-2.

Narracje te pojawiały się najczęściej w trakcie lockdownów i kolejnych fal epidemii, jednak obserwowane są w zasadzie do dzisiaj. Podważają zaufanie do lekarzy, decydentów i jednostek publicznych związanych m.in. z ochroną zdrowia.

Do tworzenia tych narracji wykorzystywane są różne techniki dezinformacji. Między innymi dowody anegdotyczne, czyli historie pojedynczych osób, które przekładane są na cały system. Pojawiają się także takie techniki jak fałszywy kontekst czy wyrwane z kontekstu badania naukowe i niewiarygodne źródła.

null

Podszywanie się

Popularnym przykładem dezinformacji są kampanie podszywające się pod podmioty publiczne. Szczególnie szkodliwy przypadek widoczny na zdjęciu pokazuje fotomontaż sugerujący, jakoby rekrutacja Polaków na wojnę na Ukrainie w obronie „prawdziwych ziem polskich”. Taka kampania nigdy nie miała miejsca.
null

Manipulacje zdjęciami

Manipulacje zdjęciami w różnych formach jest często spotykaną w sieci techniką dezinformacji. W przykładowym poście widzimy całkowity fotomontaż – zmiana nazwy ulicy z Bohaterów Westerplatte na Bohaterów Azovstalu nigdy nie miała miejsca. Rodzajów manipulacji materiałami graficznymi jest jednak dużo więcej. Wystarczy samo umieszczenie prawdziwego zdjęcia w fałszywym kontekście, żeby bardzo łatwo wprowadzić odbiorcę w błąd.
null

Sfałszowane wybory

Dezinformacja wyborcza stanowi zagrożenie dla demokracji i ma za zadanie wpływać na decyzje wyborców. Jednym z wątków, które pojawiają się w infosferze właściwie przy każdym głosowaniu jest fałszowanie wyborów.

Narracje te ignorują ocenę zarówno państwowych, jak i międzynarodowych organizacji czy instytucji, takich jak Państwowa Komisja Wyborcza. Bazują na niepotwierdzonych doniesieniach, pojedynczych przypadkach czy – tak jak w przypadku powyższego wpisu – na kłamstwie. W tym wypadku tweet przekonywał, że wybory zostały sfałszowane poprzez rzekome błędy Centralnego Rejestru Wyborców. Wyborcy i wyborczynie mieli rzekomo głosować dwukrotnie, raz w swoim miejscu zamieszkania, a drugi – z zaświadczeniem o głosowaniu poza miejscem zamieszkania. Twierdzenie to było nieprawdziwe – w Rejestrze natychmiast po zmianie miejsca głosowania znikała możliwość głosowania w pierwotnej komisji.

Obejrzyj!

SPRAWDŹ
zanim udostępnisz

 

Polityka plików cookies